Myśl o utworzeniu akademii lekarskiej na Górnym Śląsku kiełkowała już w w czasie wojny. Wówczas to podjęto usilne starania, aby przenieść na Śląsk Polski Wydział Lekarski z Uniwersytetu w Edynburgu w Szkocji, gdyż Wydział ten tworzyli polscy lekarze naukowcy, których losy wojenne rzuciły do Anglii. Planowano nie tylko przenieść całą kadrę ale także sprzęt naukowo-dydaktyczny, włącznie z dobytkiem działającego tam Szpitala imienia Ignacego Paderewskiego. Niestety pomimo znacznego zaawansowania rozmów – z powodów politycznych – starania te nie powiodły się.

Po wojnie z inicjatywą utworzenia Akademii Lekarskiej na Górnym Śląsku wystąpił w grudniu 1947 r. gen. Aleksander Zawadzki – ówczesny wojewoda śląsko-dąbrowski. Inicjatywa ta znalazła pełne zrozumienie ze strony Ministerstwa Zdrowia, które jeszcze w tym samym miesiącu powołało komisję biegłych mającą na celu zbadanie możliwości utworzenia Uczelni w następnych roku.

W wyniku oceny Komisji w 1948 roku Rada Ministrów wydała Rozporządzenie powołujące Akademię Lekarską w Bytomiu z Wydziałem lekarskim i oddziałem stomatologicznym. Byliśmy wtedy ósmą szkołą medyczną istniejącą w Polsce. Następnie Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 października 1949 r. Akademia otrzymała nazwę Śląska Akademia Lekarska im. Ludwika Waryńskiego, a kolejnym Rozporządzeniem Rady Ministrów w dnia 30 marca 1950 r. przemianowano Uczelnię na Śląską Akademię Medyczną im. Ludwika Waryńskiego.

Pierwsze posiedzenie Senatu Śląskiej Akademii Lekarskiej odbyło się 16 sierpnia 1948 r., a Rady Wydziału w dniu 1 września 1948 r. pod przewodnictwem Dziekana prof. Tadeusza Pawlikowskiego. Przedmiotem pierwszej Rady Wydziału były sprawy dydaktyki i prac adaptacyjnych. Pierwsze wykłady rozpoczęły się 20 października 1948 r.

Uruchomienie Akademii było przełomowym wydarzeniem w powojennej historii Śląska. Już wtedy Uczelnia była przedmiotem zainteresowania prasy. O inauguracji pierwszego roku akademickiego pisano w Dzienniku Zachodnim i Trybunie Robotniczej. W uczelniach medycznych z wielowiekową tradycją mówiono o nas wówczas z sarkazmem: „szkółka felczerów”, ale jak pokazały kolejne lata to pejoratywne określenie okazało się zupełnie nieuprawnione.

Pierwszym Rektorem był profesor Brunon Nowakowski, który w 1941 roku utworzył właśnie Polski Wydział Lekarski na Uniwersytecie w Edynburgu. Profesor Brunon Nowakowski pozyskał kadrę naukowo-dydaktyczną z ośrodków uniwersyteckich o wielowiekowej tradycji, jak Lwów, Wilno, Kraków, Warszawa, Wrocław, Poznań, z których wywodzili się profesorowie: Józef Gasiński, Stanisław Szyszko czy Kornel Gibiński. Z pewnością miało to zasadniczy wpływ na kształt Akademii, dając jej rozwojowi solidne podwaliny. 

W pierwszym roku istnienia w Śląskiej Akademii Medycznej pracowało 13 samodzielnych i 30 pomocniczych pracowników nauki oraz 2 lektorów i 4 pracowników bibliotecznych. W administracji pracowało 50 osób, a w grupie naukowo–technicznych i obsługi łącznie 119 osób. Pierwsze dyplomy wydano w 1952 roku – lekarzom stomatologom a w 1953 r. wydano pierwsze dyplomy lekarskie.

W ciągu pierwszych pięciu lat istnienia Akademia, posiadając jeden wydział lekarski i oddział stomatologiczny, uruchomiła pełny wachlarz jednostek klinicznych i teoretycznych koniecznych do realizacji procesu dydaktycznego. Od początku jednak borykała się z rozproszeniem bazy klinicznej. Katedry teoretyczne, rektorat i biblioteka zostały zlokalizowane w kompleksie budynków poszpitalnych Spółki Brackiej w Rokitnicy, natomiast katedry kliniczne umiejscowiono w szpitalach Zabrza i Bytomia. Tworzeniu zrębów Śląskiej Akademii Medycznej towarzyszył projekt budowy miasteczka akademickiego w Zabrzu, nie został on jednak zrealizowany z braku funduszy inwestycyjnych. Niemożliwe też okazało się scalenie Akademii w Bytomiu.

Z konieczności więc „tymczasowe” rozmieszczenie bazy klinicznej rozszerzało się na kolejne miasta śląskiego regionu – Lubliniec, Tarnowskie Góry i Katowice. W Zabrzu i Biskupicach, gdzie Akademia przejęła wszystkie szpitale, zostały zorganizowane trzy szpitale kliniczne, obejmujące całość lecznictwa zamkniętego i specjalistycznych poradni.

Wobec braku perspektyw rozwoju Uczelni w Zabrzu, w drugiej połowie lat pięćdziesiątych podjęto starania o przeniesienie jej do Katowic i budowę kampusu akademickiego w Katowicach-Ligocie. Plany te – otwierając nowy rozdział w dziejach Akademii – nabrały realnych kształtów w kolejnej dekadzie, gdy przeniesiono do stolicy województwa rektorat, uruchomiono czwarty szpital kliniczny na bazie największego ówczesnego katowickiego Szpitala im. Mielęckiego, a w Katowicach-Ligocie wmurowano kamień węgielny pod budowę Centralnego Szpitala Klinicznego, zakładów teorii medycyny, domów akademickich i hotelu dla pielęgniarek.

W 1971 roku zapadła ostateczna decyzja Rady Ministrów o ustanowieniu Katowic siedzibą Śląskiej Akademii Medycznej. Dodatkowo na początku lat siedemdziesiątych nastąpił dynamiczny rozwój organizacyjny Uczelni.

W miarę rozwoju Uczelni powstawały nowe jednostki teoretyczne i kliniczne, wiec sukcesywnie wzrastała również liczba pracowników. Zaledwie po 25 latach działalności Uczelni liczba kadry dydaktycznej wzrosła ponad dwukrotnie, w wielu z nich pełniło funkcję konsultantów krajowych i wojewódzkich.

Dzięki dużej liczbie pracowników oraz właściwemu zapleczu możliwe było zorganizowanie nowego Wydziału Farmaceutycznego. I tak w 1971 r. powołano Wydział Farmaceutyczny Śląskiej Akademii Medycznej z siedzibą w Sosnowcu z kierunkami kształcenia; aptecznym, analityki medycznej, a od 1978 r. także bioanalizy i ochrony środowiska. W czasie uroczystej inauguracji roku akademickiego 1971/1972 ślubowanie złożyło 40 studentów na Wydziale Farmaceutycznym.

Natomiast 12 lipca w 1974 r. powstał Wydział Pielęgniarski z siedzibą w Katowicach-Ligocie – była to druga tego typu placówka w Polsce i czwarta w Europie. Niestety ze względów kadrowych Wydział Pielęgniarski działał do 1990 r., a w jego zamian został utworzony Oddział Pielęgniarski na Wydziale Lekarskim. Na bazie istniejącego przy Wydziale Lekarskim w Katowicach Oddziału Pielęgniarskiego powstał w 2001 r. Wydział Opieki i Oświaty Zdrowotnej Śląskiego Uniwersytetu

W 1975 r. w wyniku podziału istniejącego od 1948 r. Wydziału Lekarskiego i Oddziału Stomatologicznego w Zabrzu, na podstawie zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 16.06.1975 powołano   drugi Wydział Lekarski w Katowicach.

Na samym końcu powstał Wydział Zdrowia Publicznego w Bytomiu, który został powołany na mocy Uchwały Nr 148/2001 z dnia 28 marca 2001 r. Senatu Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach (obecnie Śląskiego Uniwersytetu Medycznego). Samodzielną działalność Wydział rozpoczął w dniu 1 października 2002 r., uruchamiając kształcenie studentów specjalności zdrowie publiczne, dietetyka i ratownictwo medyczne.